Dla wielu przedsiębiorstw, których efektywność w znacznym stopniu zależy od zmieniających się warunków atmosferycznych, kodeksowa ośmiogodzinna dobowa norma czasu pracy nie zawsze okazuje się najkorzystniejsza. Wówczas optymalnym rozwiązaniem może okazać się równoważny system czasu pracy.Równoważny system pozwala na elastyczne jego kształtowanie przez pracodawcę, bez naruszenia jednolitości miesięcznego wynagrodzenia pracownika oraz jego prawa do odpoczynku.
Dla wielu przedsiębiorstw, których efektywność w znacznym stopniu zależy od zmieniających się warunków atmosferycznych, kodeksowa ośmiogodzinna dobowa norma czasu pracy nie zawsze okazuje się najkorzystniejsza. Wówczas optymalnym rozwiązaniem może okazać się równoważny system czasu pracy.
Równoważny system pozwala na elastyczne jego kształtowanie przez pracodawcę, bez naruszenia jednolitości miesięcznego wynagrodzenia pracownika oraz jego prawa do odpoczynku. System ten daje możliwość wydłużenia dobowej normy czasu pracy do maksymalnie 12 godzin na dobę, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca. Kwestię tę reguluje art. 135 Kodeksu pracy. Przydatne może się to okazać zwłaszcza w okresach wzmożonego popytu na usługi świadczone przez dane przedsiębiorstwo. Takie wydłużenie normy dobowej musi być zrównoważone krótszymi godzinami pracy w innych częściach okresu rozliczeniowego lub dniami wolnymi. W określonych w art. 136 i 137 Kodeksu pracy przypadkach, norma czasu pracy może być wydłużona do 16 godzin na dobę. Dotyczy to prac polegających na dozorze urządzeń lub związanych z pozostawaniem w pogotowiu do pracy. Ponadto pracownicy zatrudnieni przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób oraz pracownicy zakładowych służb ratowniczych i straży pożarnych mogą mieć wydłużoną normę czasu pracy nawet do 24 godzin na dobę.
W uzasadnionych wypadkach okres rozliczeniowy może być wydłużony do trzech miesięcy. W przypadku prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych do czterech miesięcy. Przepisy nie definiują jakie wypadki należy uznać za uzasadnione. Przyjmuje się jednak, że w takich branżach jak rolnictwo, budownictwo i roboty drogowe, decyzja o zastosowaniu wydłużonego okresu rozliczeniowego należy do pracodawcy. Na takim stanowisku stoi również Państwowa Inspekcja Pracy. Należy wskazać, że im dłuższy okres rozliczeniowy, tym bardziej elastycznie pracodawca będzie mógł rozdysponować czas pracy.
Z pomocą pracodawcom w tym zakresie przychodzi ustawa z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców. Art. 9 Ustawy stanowi o możliwości wydłużenia okresu rozliczeniowego nawet do 12 miesięcy. Trzeba jednak pamiętać, że jedynie do 31 grudnia 2011 r. Oznacza to, że wydłużenie okresu rozliczeniowego począwszy od marca 2011r. może nastąpić na maksymalnie 10 miesięcy.
System równoważnego czasu pracy nie wyklucza stosowania nadgodzin, jeżeli po stronie pracodawcy powstanie taka potrzeba.
Jeżeli jednak nadgodziny przypadną w dniu, kiedy norma ta wynosić będzie poniżej ośmiu godzin, nadgodziny liczone będą dopiero od dziewiątej godziny pracy.
Przykład: pracownikowi wyznaczono sześciogodzinną normę czasu pracy. W danym dniu pracownik przepracował 10 godzin. Jako nadgodziny potraktować należy dopiero 9 i 10 godzinę pracy.
Równoważny system czasu pracy pozwala na zachowanie w całym okresie rozliczeniowym jednolitego poziomu wynagrodzenia pracownika, wypłacanego na podstawie stałej stawki miesięcznej. Oznacza to, że pracownik otrzymuje pensję w tej samej wysokości we wszystkich miesiącach niezależnie od tego, że w niektórych przepracuje więcej godzin niż w pozostałych. Pewna zmienność charakteryzować będzie natomiast wynagrodzenie pracownika, wypłacane na podstawie stawki godzinowej. Wówczas podstawą wynagrodzenia będzie faktycznie przepracowany czas w danym miesiącu. Jednakże i w tym przypadku przepisy prawa pracy gwarantują pracownikowi uzyskanie w każdym miesiącu przynajmniej wynagrodzenia minimalnego.
Ustalając harmonogram równoważnego czasu pracy, zgodnie z art. 132 i 133 Kodeksu pracy pracodawca powinien pamiętać o konieczności zapewnienia pracownikowi odpowiedniego okresu odpoczynku. Układając indywidualny rozkład pracy, należy tak ustalać godziny pracy, aby w każdej dobie pracownik miał zagwarantowane 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, a w każdym tygodniu (siedem następujących po sobie dni kalendarzowych), nieprzerwanie 35 godzin, które przypadają najczęściej w weekend.
Przykład: jeżeli w danym dniu pracownik pracuje 10 godzin na dobę od godziny 12:00 do 22:00, w dniu następnym może rozpocząć pracę dopiero po upływie 11 godzin odpoczynku dobowego, a zatem nie wcześniej niż o godzinie 9:00.
Ponadto zgodnie z art. 136 §2 Kodeksu pracy, pracownicy, których czas pracy można wydłużyć do 16 lub 24 godzin na dobę, po jego upływie muszą mieć zapewniony odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.
W związku z tym, że równoważny system czasu pracy powoduje zmienność norm czasu pracy obowiązujących pracownika, powinien być odpowiednio wprowadzony. Zgodnie z art. 150 Kodeksu pracy pracodawca może to zrobić poprzez zapis w obowiązującym go układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. Ponadto jeżeli u pracodawcy działa organizacja związkowa, wprowadzenie takiego systemu jest możliwe po zawarciu z nią porozumienia. U pracodawcy, który nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy i nie jest objęty układem zbiorowym, równoważny czas pracy powinien być wprowadzony w postaci obwieszczenia z jednoczesnym zawiadomieniem właściwego inspektora pracy. Przed obwieszczeniem pracodawca powinien zawrzeć z pracownikami porozumienie w sprawie wydłużenia okresu rozliczeniowego wskazując, ile będzie trwał i od kiedy.
Marta Milej
