Właściciele nieruchomości skarżą się na brak możliwości ubiegania się o zwrot nieruchomości nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Kwestię tę poruszył Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO) w reakcji na skargi właścicieli nieruchomości w liście skierowanym do ministra infrastruktury. Zdaniem RPO art. 216 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. nr 102, poz. 651 z późn. zm., dalej: u.g.n.) jest sprzeczny z konstytucją.
W orzecznictwie sądowym w omawianej kwestii prezentowany jest pogląd, że skoro nieruchomość została zbyta nie na rzecz Skarbu Państwa a jednostki samorządu terytorialnego, to dyspozycja art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. nie pozwala na to, aby taka nieruchomość była objęta decyzją o zwrocie (tak orzekł, np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 20 marca 2008 r., sygn. akt II SA/Rz 888/07).
RPO jest zdania, że art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. jest niezgodny z konstytucją, przepis ten narusza bowiem zasadę równego traktowania, ponieważ z punktu widzenia właściciela nieruchomości nie ma znaczenia to czy nieruchomość jest nabywana na rzecz Skarbu Państwa, czy na rzecz gminy. Podmioty te muszą być traktowane równo. Prowadzi to do sytuacji, w której możliwość żądania zwrotu nieruchomości wywłaszczonej na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, mają tylko podmioty wywłaszczone na rzecz Skarbu Państwa. Właściciele nieruchomości, którzy na podstawie tej ustawy zostali pozbawieni własności nieruchomości na rzecz gminy w drodze decyzji o wywłaszczeniu bądź na podstawie umowy, zostali z niezrozumiałych względów, pozbawieni przez ustawodawcę możliwości żądania zwrotu nieruchomości. Rozwiązanie to jest zatem niezgodne z zasadą, że w razie wykorzystania nieruchomości na cel publiczny, powstaje obowiązek jej zwrotu, a wynika to z art. 21 Konstytucji.
Warto przypomnieć, że zgodnie z pierwotnym brzmieniem ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, wywłaszczenie mogło nastąpić na rzecz państwa, na cele i według zasad określonych w ustawie tylko wówczas, gdy nieruchomość nie może być nabyta w drodze umowy (art. 53 ust. 1 ustawy). Jednak zmiany, które zaszły w Polsce w latach 1989-1990 spowodowały m.in. istotne modyfikacje ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Ustawa z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 79, poz. 464) zmieniła art. 53 ust. 1 z dniem 5 grudnia 1990 r., umożliwiając wywłaszczenie nieruchomości na cele publiczne również na rzecz gminy. Zasady te obowiązywały do dnia wejścia w życie u.g.n., czyli do 1 stycznia 1998 r. W tym okresie, na podstawie prawnej tj. ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, według tych samych zasad, Skarb Państwa oraz gminy nabywały własność nieruchomości z przeznaczeniem na określone cele publiczne. Przyznanie gminie prawa do nabywania własności nieruchomości na cele publiczne, wynikało z wprowadzenia ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.) – samorządu terytorialnego i przekazania mu części kompetencji organów administracji rządowej.
Zdaniem RPO, w przypadku art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. ustawodawca wprawdzie uregulował kwestię możliwości odpowiedniego stosowania przepisów art. 136 i nast. u.g.n. do nieruchomości nabytych na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, ale dokonał tego w sposób niepełny. Dlatego też omawiany przepis budzi wątpliwości, co do jego zgodności z konstytucją.
W konsekwencji RPO zwrócił się do ministra infrastruktury o podjęcie działań legislacyjnych, które miałyby na celu wprowadzenie przepisów umożliwiających ubieganie się o zwrot nieruchomości nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.
Źródło KRN
