Prawo autorskie zajmuje się zagadnieniami związanymi z utworami – czyli każdym przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia, oraz ich ochroną, uprawnieniami przysługującymi twórcy oraz zasadami udzielania licencji. Utworem może być przede wszystkim fotografia, rzeźba, program komputerowy, ale także np. przedstawienia sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne.
Autorskie prawa dzielimy na osobiste i majątkowe. O ile z tymi pierwszymi nie ma żadnego problemu, ponieważ są one niezbywalne, niedziedziczne i generalnie są nierozerwalnie związane z osobą twórcy, o tyle jeśli chodzi o prawa majątkowe, sprawa jest już nieco bardziej skomplikowana. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Tyle jeśli chodzi o definicję z art. 17 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006r. Nr 90 poz.631). Art. 12 tej samej ustawy mówi jednak, że jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Zaznaczenia wymaga fakt, iż w omawianym powyżej przypadku chodzi wyłącznie o pracownika, a więc osobę, która zgodnie z przepisami prawa pracy jest osobą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, którą z pracodawcą łączy stosunek pracy polegający na zobowiązaniu pracownika się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zobowiązany jest do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Ustawa nie obowiązuje zatem w stosunku do osób wykonujących zadania w ramach umowy zlecenia czy też umowy o dzieło.
Jeśli chodzi o sposób nabycia autorskich praw majątkowych, wskazać trzeba, iż istnieje dowolność w tym zakresie po stronie zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Mogą oni w dowolny sposób ukształtować ten sposób i zakres w samej umowie o pracę, jak również poprzez zawarcie odrębnej umowy cywilnoprawnej. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż zakres pól eksploatacji, w stosunku do których doszło do nabycia praw majątkowych jest określany poprzez szczegółową analizę obowiązków pracowniczych oraz zgodnego zamiaru stron.
Nie można zatem w przypadku, gdy umowa o pracę nie stanowi, iż na pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe na wszystkich polach eksploatacji, przyjąć, że z mocy ustawy nabywa on takie prawa. Na pracodawcę przejdą bowiem jedynie te prawa, które są związane z celem umowy.
Wspomnieć ponadto należy, iż samo stworzenie utworu przez pracownika nie wystarczy aby pracodawca nabył do niego prawa. Utwór ten musi powstać w wyniku wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy, zatem w sytuacji, gdy obowiązki pracownika nie polegają na pracy twórczej, np. na tworzeniu projektów architektonicznych, jednak w jakiś sposób pracownik wykona wskazane powyżej dzieło nie będzie ono miało charakteru pracowniczego i wobec tego nie będą miały w tym miejscu zastosowania przepisy art. 12 ustawy o prawach autorskich.
Można się oczywiście zastanawiać, dlaczego pracownik, który zgodnie z umową o pracę miał wykonywać zupełnie inne zadania, stworzył utwór dodatkowo wykorzystując do tego sprzęt firmowy. Takie zachowanie może być podstawą do wyciągnięcia wobec takiego pracownika sankcji, jednak absolutnie nie można w tym miejscu mówić o jakichkolwiek prawach pracodawcy do nowopowstałego dzieła.
Wojciech Pacewicz
Karolina Dusik
