Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia każdemu obywatelowi „prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej”. Jednak co to oznacza w praktyce? Czym konkretnie zajmuje się Rzecznik Praw Obywatelskich? Z jakich narzędzi korzysta w obronie praw i wolności społeczeństwa? Kto, w jaki sposób i w jakich sytuacjach może wnioskować do Rzecznika Praw Obywatelskich? I w jaki sposób Rzecznik może pomóc obywatelowi? Wyjaśnijmy!
Rzecznik Praw Obywatelskich to strażnik wolności i praw człowieka
Rzecznik Praw Obywatelskich pracuje dla 38 milionów obywateli – dla wszystkich jednocześnie i dla każdego z osobna. Po raz pierwszy ten jednoosobowy organ państwowy powołano w 1988 roku. Prawa, obowiązki i zasady działalności RPO reguluje Konstytucja oraz ustawa Sejmu z lipca 1987 roku. Rzecznik Praw Obywatelskich to jeden niezależny urzędnik, którego pracę wspiera sztab ludzi. Biura RPO rozsiane są po całej Polsce, mają swoje siedziby w największych polskich miastach.
W skrócie Rzecznik Praw Obywatelskich jest strażnikiem wolności, praw człowieka i obywatela oraz równouprawnienia. Bada i sprawdza, czy poprzez działanie lub zaniechanie działania organów władzy i administracji publicznej nie zostały w żaden sposób naruszone prawa jednostki.
Komu pomaga Rzecznik Praw Obywatelskich?
Do Rzecznika Praw Obywatelskich może zgłosić się każdy obywatel oraz cudzoziemiec, a także grupa obywateli lub dowolna organizacja. Każdy, kto uważa, że jego wolność lub prawa zostały w jakikolwiek sposób naruszone przez organy władzy i administracji publicznej – urząd państwowy, policję, sąd, publiczne placówki oświatowe czy medyczne. Wcześniej jednak należy wyczerpać samodzielne możliwości prawne tj. odwołania od decyzji czy wnioski o powtórne rozpatrzenie sprawy. Rzecznik Praw Obywatelskich jest dla obywatela instancją ostatnią, gdy nie ma on już innych możliwości dochodzenia swoich praw. Kto może, a w zasadzie powinien zgłosić się do Rzecznika?
- Każdy, kto uważa, że jego prawa zostały naruszone;
- każdy, kto czuje, że jest nierówno traktowany bądź dyskryminowany;
- każdy, kto został źle, niesprawiedliwe, nieuczciwie potraktowany przez jakikolwiek organ władzy i administracji publicznej;
- każdy obywatel RP, ale także cudzoziemiec, a nawet bezpaństwowiec (niezależnie od posiadanych zdolności do czynności prawnych).
Jak wygląda praca Rzecznika Praw Obywatelskich?
Duża część pracy Rzecznika Praw Obywatelskich polega na rozpatrywaniu i odpowiadaniu na wnioski obywateli. Taki wniosek jest jednym z konstytucyjnych środków ochrony wolności obywatela i praw naruszonych przez organy władzy państwowej. Wniosek do RPO złożyć może każdy – bezpłatnie. Wniosek nie ma też żadnej formalnie przyjętej, powszechnie ustanowionej formy. Przed złożeniem wniosku warto skontaktować się z infolinią biura RPO, by upewnić się, że sprawa faktycznie leży w kompetencji Rzecznika oraz dowiedzieć się, jakie dokumenty warto załączyć do wniosku.
Jak zgłosić wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich?
Wniosek do Rzecznika nie ma jednej określonej formy, natomiast powinien zawierać:
- imię i nazwisko obywatela (wnioski anonimowe nie są rozpatrywane!);
- adres korespondencyjny;
- opis problemu (Co się stało? Kto naruszył prawo? W jaki sposób? Jakie kroki w tej sprawie zostały poczynione?);
- załączone dokumenty (wszystkie dotyczące danej sprawy).
Wniosek można zgłosić:
- pisemnie (na adres Biura Rzecznika Praw Obywatelskich);
- osobiście (w biurze RPO w danym mieście);
- przez internet (mailowo, za pomocą formularza online, przez ePUAP).
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich mogą oczywiście zgłosić także osoby niesłyszące. W tym wypadku należy skorzystać z pomocy tłumacza, którym dysponuje biuro RPO. Taki tłumacz nie musi pracować stacjonarnie w biurze Rzecznika, ale może łączyć się z wnioskującym i pracownikiem biura zdalnie. Niesłyszący mogą połączyć się także bezpośrednio z tłumaczem RPO online z domu. Wtedy rozmowa zostanie przełożona przez tłumacza języka migowego i przedłożona w Punkcie Przyjęć Interesantów RPO.
Co robi Rzecznik Praw Obywatelskich z wnioskiem obywatela?
Każdy wniosek, który nie jest anonimowy, jest rozpatrywany przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik w sprawie zgłoszonego wniosku podejmuje odpowiednie kroki i może na przykład:
- wystąpić do organu, instytucji lub organizacji, które naruszyły wolność bądź prawa obywatela (jeśli stwierdzi naruszenie);
- wystąpić z wnioskiem o zastosowanie określonych środków do organu nadrzędnego nad jednostką;
- zażądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, postępowania administracyjnego lub postępowania przygotowawczego w przypadku przestępstwa ściganego z urzędu;
- wziąć udział w toczącym się postępowaniu (administracyjnym lub w sprawach cywilnych) na prawach przysługujących prokuratorowi;
- wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego i skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego;
- wnieść wniosek o ukaranie (lub kasację) w sprawie o wykroczenie;
- wnieść kasację w postępowaniu karnym;
- wnieść skargę kasacyjną w postępowaniu cywilnym;
- poinformować obywatela, że nie stwierdził naruszenia prawa.
Jak wygląda praca Rzecznika Praw Obywatelskich „z urzędu”?
Rzecznik Praw Obywatelskich nie działa wyłącznie na podstawie wniosków od obywateli, ale ma prawo do podejmowania czynności „z urzędu”, na przykład na podstawie informacji pozyskanych z mediów, doniesień o wypadkach nadzwyczajnych czy raportów z wizytacji w zakładach karnych, jednostkach wojskowych czy szpitalach psychiatrycznych. W tym wypadku Rzecznik może skorzystać z przysługujących mu „narzędzi” pracy:
- sprawdzania (Rzecznik bada, czy w określonej sytuacji – na przykład poprzez działanie lub zaniechanie działania danego urzędu, organizacji czy instytucji publicznej nie doszło do naruszenia praw człowieka i obywatela, zasad współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej);
- wystąpienia problemowego (Rzecznik kieruje takie wystąpienie do konkretnego organu, gdy jego działalność narusza prawa lub wolności jednostki, lub gdy źródłem problemu jest wadliwość samego prawa, a nie jego stosowania);
- wniosku do Trybunału Konstytucyjnego (to środek o charakterze procesowym, stosowany w związku ze stwierdzeniem niezgodności aktów normatywnych z przepisami wyższego rzędu bądź Konstytucją);
- pytania prawnego do Sądu Najwyższego (w sytuacji rozbieżnego orzecznictwa sądów powszechnych);
- skargi kasacyjnej (od prawomocnego wyroku sądu niższej instancji do Sądu Najwyższego z zarzutem naruszenia przepisów proceduralnych lub przepisów prawa materialnego, przez co zostały naruszone prawa i wolności jednostki).
FAQ:
Kto może zgłosić wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich?
Każdy obywatel, cudzoziemiec oraz grupa obywateli czy organizacja. Każdy, kto uważa, że jest wolność i prawa obywatelskie zostały naruszone przez określone działanie (lub zaniechanie działania) organów władzy i administracji państwowej.
Kiedy zgłosić się do Rzecznika Praw Obywatelskich?
Do Rzecznika należy zgłosić się po wyczerpaniu wszystkich innych prawnych możliwości dochodzenia swoich praw. Przed złożeniem wniosku warto upewnić się (np. dzwoniąc na infolinię), że rozwiązanie sprawy leży w kompetencjach Rzecznika.
Jak zgłosić wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich?
Osobiście, listownie lub przez internet (mailowo, za pomocą elektronicznego formularza lub przez platformę ePUAP). Wniosek należy podpisać imieniem i nazwiskiem.
Artykuł powstał z pomocą organizatorów programu Administracja pod Kontrolą, sfinansowanego ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.
