Przepisy jasno precyzują wymagania wobec przyszłych kierowców, określając ich sprawność fizyczną i psychiczną. Sprawność fizyczna sprawdzana jest u wszystkich kierowców już na etapie ubiegania się o prawo jazdy, badania psychologiczne zarezerwowane są dla zawodowych kierowców i kierowców, którzy łamią przepisy.
Badania psychologiczne kierowców przeprowadzane są w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdami. Ustawa o kierujących pojazdami określa, że takiemu badaniu podlegają między innymi osoby, które ubiegają się o uzyskanie uprawnień w zakresie prawa jazdy kategorii C1, C1+E D i D+E lub uprawnień do kierowania tramwajem, osoby wykonujące pracę na stanowisku kierowcy, a także kierujący motorowerem, pojazdem silnikowym lub tramwajem. Dodatkową grupę stanowią kierowcy, którzy kierowali pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Dodatkowo badaniu zostają poddani kierowcy, którzy przekroczyli liczbę 24 punktów karnych otrzymanych za naruszenia przepisów ruchu drogowego oraz osoby, wobec których w wyniku badania lekarskiego została stwierdzona możliwość istnienia poważnych przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdami.
Oddzielną kategorię stanowią osoby, które kierują w ramach obowiązków służbowych samochodem prywatnym lub służbowym. Wykonywanie tej pracy nie jest uzależnione od przeprowadzenia badań psychologicznych, chyba że w przepisach wewnętrznych firma uzależniła wykonywanie takich obowiązków od konieczności poddania się temu badaniu przez pracownika.
Istnieje również możliwość, że zakres badań profilaktycznych zostanie rozszerzony o badania psychologiczne przez lekarza medycyny pracy.
Na sprawność psychiczną kierowcy składają się 4 elementy:
1. Wiedza – kierowca powinien znać przepisy ruchu drogowego, zasady prowadzenia pojazdu, orientować się w zasadach funkcjonowania ruchu drogowego, mieć wiedzę na temat wpływu sytuacji drogowych na sposób prowadzenia pojazdu.
2. Umiejętności i wprawa – od kierowcy wymaga się umiejętności właściwej obsługi urządzeń kierujących, odpowiedniej oceny sytuacji, oceny własnych możliwości w sytuacji drogowej typowej, nowej i trudnej, umiejętności wykonywania właściwych manewrów z uwzględnieniem cech sytuacji drogowej.
„W sytuacjach drogowych nie tylko wiek kierowcy sprzyja uczestnictwu w wypadku drogowym, duże znaczenie ma doświadczenie. Jego brak powoduje, że młodzi wiekiem i stażem kierowcy mają trudności z właściwą oceną sytuacji na drodze i podejmowaniem decyzji. Im trudniejsza i bardziej zaskakująca sytuacja, a także im mniejsze doświadczenie kierowcy, tym więcej czasu zajmuje mu trafna ocena sytuacji, podjęcie właściwej decyzji i jej wykonanie” – tłumaczy instruktor ŠKODA Auto Szkoły, Radosław Jaskulski.
3. Motywacja i postawy – od kierowcy oczekuje się motywacji do zachowania bezpiecznego, braku zachowań agresywnych i lekceważących w stosunku do innych uczestników ruchu drogowego.
Praca nad tym elementem sprawności psychicznej najczęściej związana jest z reedukacją kierowców, dotyczy kierowców, którzy prowadzili pojazd w stanie nietrzeźwości, po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Prowadzone działania mają na celu wywołanie zmiany nieprawidłowej postawy i zachowania w ruchu drogowym.
4. Predyspozycje do prowadzenia pojazdu.
Możliwości kierowcy określane są przez badania psychofizyczne. Ich celem jest stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem i wykonywania zawodu kierowcy. W konsekwencji z drogi mają być wyeliminowani kierowcy, którzy ze względu na poziom sprawności lub cechy osobowości nie będę bezpiecznymi kierowcami.
Działania psychologów mają duży wpływ na poziom bezpieczeństwa na drodze. Wynika z nich, że to człowiek ma największy wpływ na sytuacje drogowe. Jego fizyczna niesprawność lub cechy osobowości, powodujące że nie zachowuje się bezpiecznie, są przyczyną zagrożenia dla niego i innych uczestników ruchu drogowego.
