Rosnące znaczenie środków komunikacji elektronicznej powoduje, iż zastosowanie konkurujących z nimi tradycyjnych środków porozumiewania się, jak poczta, telefonia stacjonarna, czy faks, pozostaje współcześnie systematycznie ograniczane. Najlepszym przykładem elektronicznego komunikowania się na odległość jest obecnie Internet i poczta elektroniczna, za pośrednictwem których podmioty mogą kształtować swoją sytuację prawną.
Rosnące znaczenie środków komunikacji elektronicznej powoduje, iż zastosowanie konkurujących z nimi tradycyjnych środków porozumiewania się, jak poczta, telefonia stacjonarna, czy faks, pozostaje współcześnie systematycznie ograniczane. Najlepszym przykładem elektronicznego komunikowania się na odległość jest obecnie Internet i poczta elektroniczna, za pośrednictwem których podmioty mogą kształtować swoją sytuację prawną.
Ustawową definicję oświadczenia woli znaleźć można w art. 60 k.c. Przepis ten stanowi, że „z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli)”. Wymaganie dokonania czynności prawnej w formie szczególnej (pisemnej, z datą pewną, notarialnej itp.) musi zatem wynikać każdorazowo z wyraźnego przepisu ustawy.
Za oświadczenie woli należy zatem uznać zachowanie osoby, które w sposób dostateczny ujawnia jej wolę wywołania określonego skutku prawnego. W najnowszej literaturze oświadczenie woli określane jest jako czynność konwencjonalna (znak), regulująca sytuację prawną podmiotów, których dotyczy. Jest zatem skierowana do innych osób w sposób zamierzony.
Przytoczona powyżej ustawowa definicja oświadczenia woli wyraża fundamentalną dla polskiego prawa cywilnego zasadę swobody formy oświadczenia woli.
Oświadczenie woli jest koniecznym elementem każdej czynności prawnej, przy czym bez wątpienia oświadczenie takie nie musi być złożone wyraźnie. Możliwa i w pełni dopuszczalna jest sytuacja, w której podmiot poprzez swoje zachowanie nie ma wprost na celu przejawienia woli, ale zachowanie to pozwala innym osobom na wnioskowanie, że dany akt woli w istocie zaistniał. Zachowanie się osoby dokonywającej czynności prawnej może polegać na wypowiedzeniu pewnych słów, złożeniu podpisu na dokumencie, skinięciu głową, a niekiedy nawet na milczeniu.
W jaki zatem sposób przedstawione wyżej ogólne rozważania przekładają się na oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej?
Polskie prawo cywilne dopuszcza dużą swobodę składania oświadczeń woli w postaci elektronicznej. Z tego też względu wystarczające jest przekazanie treści oświadczenia woli (np. za pomocą poczty elektronicznej) w formie pozwalającej na jej odczytanie przez adresata. Wysłanie oświadczenia woli w takiej właśnie formie spełnia wymóg dostatecznego ujawnienia woli w rozumieniu art. 60 k.c.
Przykładem ukazującym dużą dowolność formy oświadczenia woli składanego w Internecie jest treść strony WWW. Wola osoby składającej oświadczenie na stronie WWW wyrażona może zostać za pomocą tekstu, obrazów, dźwięków czy prezentacji multimedialnych. Bez wątpienia do składania oświadczeń woli użyte mogą być również wszelkiego rodzaju komunikatory, jak i wideokonferencje w czasie rzeczywistym. Powszechny dostęp do sieci, jak i szeroki wachlarz sposobów wyrażenia woli w postaci elektronicznej, wymaga jednak dokonywania wykładni złożonego w taki sposób oświadczenia z uwzględnieniem specyfiki kontaktów interpersonalnych w sieci, jak użycie slangu internetowego, czy dodawanie w tekście emotikonek.
Oświadczenie woli należy bowiem tłumaczyć tak, jak tego wymagają – ze względu na okoliczności, w których złożone zostało – zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Przykładem zachowania mającego charakter oświadczenia woli może być więc świadome naciśnięcie przycisku „zamawiam” w ramach zakupu rzeczy bądź usługi z oferty sklepu internetowego.
Dla skutecznego złożenia oświadczenia woli w postaci elektronicznej nie jest wymagane zapisanie tych danych w systemie informatycznym adresata. Musi mieć on jednak możliwość zapoznania się z jego treścią. Zgodnie bowiem z art. 61 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Nowelizacją kodeksu cywilnego z dnia 14.02.2003 r. dodano art. 61 § 2 k.c., regulujący składanie innej osobie oświadczeń woli wyrażonych w postaci elektronicznej.
Takie oświadczenia jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, by osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. Z tego powodu warto podkreślić, że samo wprowadzenie oświadczenia do systemu komunikacji elektronicznej jest niewystarczające, musi bowiem jeszcze uwzględniać możliwość odbioru jego treści przez adresata. Zatem, o ile omawiane oświadczenie w postaci elektronicznej jest prawnie dopuszczalną formą wyrażenia woli, o tyle uznanie, że istocie rzeczywiście doszło do jego złożenia, będzie uzależnione od możliwości przypisania tego konkretnemu podmiotowi oraz woli wywołania określonych skutków prawnych. Wymogi te odnoszą się również do składania oświadczeń w tradycyjnej formie, w tym jednak wypadku mogą powodować znaczne utrudnienia natury dowodowej.
Nieskuteczne przesłanie oświadczenia z powodu braku dostępu do sieci, czy wadliwego jej działania powoduje, że nie zostaje ono złożone. W przypadku komunikacji bezpośredniej (np. za pomocą komunikatora internetowego) momentem dostarczenia oświadczenia jest chwila jego wyświetlenia się na ekranie komputerowym adresata. Z kolei, gdy zamieszczone zostało na stronie WWW, za chwilę jego złożenia uznać należy moment udostępnienia strony internetowej o danej treści. Dowód złożenia oświadczenia woli w sposób umożliwiający zapoznanie się z jego treścią przez drugą stronę ciąży na nadawcy.
Zgodnie z art. 61 § 1 k.c. zd. drugie, odwołanie oświadczenia woli jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Skuteczne odwołanie oświadczenia woli należy zrównać z brakiem złożenia tego oświadczenia. Komunikacja za pośrednictwem Internetu jest jednak tak szybka, iż w praktyce odwołanie oświadczenia woli przed lub równocześnie z samym oświadczeniem może się okazać niemożliwe. Nie ulega jednak wątpliwości, iż oświadczenia woli składane za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej pozostają dzięki temu niezwykle sprawnym i przystępnym sposobem wyrażania woli.
Jędrzej Dokurno
aplikant radcowski
w Kancelarii Włodzimierz Głowacki i Wspólnicy
Zobacz także:
